Dwarse vakbondseconoom Piet Vos te briljant voor zijn tijd
Huiseconoom van de vakbond Piet Vos had met zijn dwarse geluiden alle gelijk van de wereld. Maar kreeg het pas laat.
‘Een fenomenale vent’, zegt Arie Groenevelt, de oud-voorzitter van de industriebond NVV en FNV over de toenmalige secretaris Piet Vos. ‘Hij wist zo veel en deelde die kennis met al zijn collega’s. ‘Piet, leg het nog eens uit’, zeiden we dan. En dan pakte hij een krijtje en liep naar een schoolbord.’
Groenevelt noemt hem de knapste econoom die de vakbond ooit heeft gehad. Daarin staat hij niet alleen. Weekblad Haagse Post hees hem op het schild als de briljantste econoom van de linkse beweging. Probleem was alleen dat hij zijn tijd te ver vooruit was en niet de passende retoriek had om de massa te mobiliseren. Vos was in de tumultueuze jaren zestig, zeventig en tachtig secretaris, huiseconoom én ideoloog van de vakbond
‘Centen in plaats van procenten’
Vos, die 2 april 2017 in Egmond aan den Hoef op 85-jarige leeftijd overleed, was in de tumultueuze jaren zestig, zeventig en tachtig secretaris, huiseconoom én ideoloog van de vakbond. Hij bepaalde de strategie van de bond met nota’s als Breien met de Rode Draad en Durven of Doormodderen. Hij was ook een dwarsligger. Vos was tegen de automatische prijscompensatie in procenten, omdat die de inkomensongelijkheid zou vergroten: ‘Centen in plaats van procenten.’ Hij kwam met het idee om in een tijd van snel oplopende werkloosheid een deel van diezelfde automatische prijscompensatie in te leveren voor nieuwe banen. Een dergelijke vorm van loonmatiging was vloeken in de linkse kerk.
De in de rode Rotterdamse Afrikaanderwijk opgegroeide Vos werd in de flink geradicaliseerde vakbond ‘dissident, reformist, onheilsprofeet en nieuwe realist’ genoemd. ‘Je had toen economen die vonden dat lonen en werkgelegenheid niets met elkaar te maken hadden’, zei hij. Ook de PvdA – Vos maakte deel uit van het wetenschappelijk bureau van de partij, de Wiardi Beckmanstichting, en was bestuurslid – liet hem vallen. PvdA-leider Joop den Uyl beschuldigde Vos ervan een wig te drijven tussen arbeiders en uitkeringsgerechtigde: ‘Waaraan Vos meedoet, is typerend voor de Amerikanisering van de samenleving.’
Begin jaren tachtig nam Vos op persoonlijke titel zitting in de fameuze commissie-Wagner, die onder leiding van Shell-topman Gerrit Wagner de basis moest leggen voor een nieuw industriebeleid. Dat hij als vakbondsman met de bazen van multinationals om een tafel ging zitten, viel ook niet in goede aarde. Hij liep hierdoor een bijzondere leerstoel mis.
Henri Polak-leerstoel
Vos viel er niet door van zijn geloof maar schreef een brief aan FNV-voorzitter Wim Kok. Daarin stelde hij de persoonlijke aanvallen spuugzat te zijn. Hij wist dat hij gelijk zou krijgen. De overheid kon niet tegelijkertijd de verzorgingsstaat handhaven en voor Sinterklaas spelen. Met zijn ideeën over loonmatiging legde hij de basis voor het beroemde Akkoord van Wassenaar uit 1982, dat het begin zou zijn van het economisch herstel en dat zou uitmonden in het poldermodel. Dat moest echter ook niet te lang voortduren. Vos, in de jaren negentig: ‘Als het economisch tegenzit heeft loonmatiging een positief effect. Maar als onze loonontwikkeling er in internationaal opzicht best mee door kan, dan is een Haags beroep op matiging volstrekt zinloos. Vakbonden die aan loonmatiging doen tegen de marktontwikkeling in verprutsen hun eigen cao’s.’
Ontstemd was hij toen hij op 60-jarige leeftijd met de vut ‘moest’. Maar hij tekende geen verzet aan. Hij wilde niet nóg een keer de dwarsligger zijn. Op voordracht van de Stichting Nationaal Vakbondsmuseum zou hij daarna alsnog zijn leerstoel krijgen: de zogenoemde Henri Polak-leerstoel aan de UvA.
Vos laat zijn vrouw, drie kinderen en drie kleinkinderen achter.
Peter de Waard
April 2017
Dit artikel is met toestemming overgenomen uit de Volkskrant van 21 april 2017